Tip: dit is heavy stuff. Zeer boeiende materie, vooral als je momenteel veel ‘gedoe’ hebt, maar lees het even op een rustig moment.
Als er één ding was, waar ik als beginnend 23-jarige ondernemer totaal niet op was voorbereid, dan was dat de geweldige hoeveelheid drama, waar ik mee te maken zou krijgen.
Na 8 jaar ondernemen had ik bijna 100 mensen aangenomen. Een aantal mensen werden weer ontslagen of namen zelf ontslag. Er kregen mensen promotie en demotie. Er waren conflicten die ik blijkbaar moest oplossen (hij of ik eruit). Mijn compagnon en ik gingen vrij plotseling uit elkaar, waarna een moeizaam uitkooptraject volgde. Ik ben eens 45 minuten lang uitgescholden door een ex-collega op de parkeerplaats. Een paar medewerkers gingen burn-out, een jonge vrouw die instortte op het werk bracht ik eens huilend naar huis. Zelf had ik een periode last van zeer ernstige oververmoeidheid, die uiteindelijk resulteerde in paniekaanvallen en een angststoornis. Ik leende eens een ton van een vage kennis om de salarissen van een maand te kunnen betalen en zo een faillissement ternauwernood te voorkomen. En de lijst is nog langer. Wat een gedoe allemaal!
Gedoe hoort erbij…
Toen ik lid werd van een ondernemersclub, waar we veel persoonlijke ervaringen met elkaar deelden, kwam ik er snel achter dat mijn situatie niet uniek was, maar eerder normaal, hoe gek dat ook klinkt. Iedere ondernemer had te maken met allerlei soorten van gedoe en drama en iedereen vond het moeilijk hoe ermee om te gaan. Tsja, als we allemaal gedoe hebben, en als groeiondernemer nog net wat meer omdat in een groeiend bedrijf alles continue veranderd, dan is het niet verkeerd om eens in te zoomen op de hoofdrolspelers die bij ieder drama hun rolletje spelen.
…maar moet niet onder je huid gaan zitten
Laat ik met mezelf beginnen. Jarenlang heb ik onbewust gedacht dat ik de boel moest redden. Damage control toepassen heet dat geloof ik. Zo snel mogelijk het probleem isoleren, analyseren, oplossen en weer door. Altijd een stap naar voren zetten, in ieder geval iets doen! Ik voelde mij hier vaak heel beroerd bij, maar gunde mezelf geen ruimte voor sentimentaliteit. Mijn gevoelens van angst, boosheid of teleurstelling drukte ik weg, dat leek me destijds professioneel (wist ik veel). Het ging echter wel onder mijn huid zitten en uiteindelijk stapelde er in mezelf zoveel stress op dat ik tijdelijk uit de roulatie was en zelfs de continuïteit van het bedrijf een tijdje in gevaar kwam. Oei!
Na jaren met dit onderwerp in de knoop te hebben gezeten, stuitte ik op ‘De Dramadriehoek’, een model uit de transactionele analyse. Opeens werd me heel veel duidelijk. Had ik dit maar eerder geweten! Ik deel het graag met jullie.
Het model komt erop neer dat er in geval van een ‘drama’, een niet-constructief spel wordt gespeeld, door mensen in 3 wisselende rollen, met als vaste uitkomst: een rotgevoel voor iedereen.
De betrokken personen bij het drama duwen zichzelf en elkaar (vaak onbewust) in ongelijkwaardige rollen. Deze drie rollen zijn:
Uiteraard heeft een drama ook toeschouwers. Mensen die vanaf de publieke tribune de acteurs souffleren, uiteraard met verve een kant kiezen en hier en daar wat olie op het vuur gooien opdat het schouwspel nog maar even mag duren.
Een paar kanttekeningen van ondergetekende hierbij:
Wil je meer over de theorie weten, zoek dan op internet op Dramadriehoek, er is heel veel over te vinden. In stuk ga ik de praktische toepassing maken voor de ondernemer die met gedoe te maken heeft in zijn bedrijf.
Van alle drie de rollen geef ik een voorbeeld:
Stel je hebt een medewerker met niet de juiste competenties voor zijn of haar werk. De persoon voelt dit zelf wel aan, maar kiest voor slachtofferschap en kiest daarmee voor drama: “ik heb te veel werk, ik kan mijn werk niet goed doen, want dat en dat is niet geregeld, die collega zit me in de weg bij mijn ambities, ik ben niet goed ingewerkt, het komt door de reorganisatie.” Als je als reactie hierop gaat redden of zelf gaat aanklagen, dan bevestig je het drama van jouw kant. Doe dat dus niet.
Wat kan je doen?
Blijf bij de feiten en laat de persoon zelf verantwoordelijkheid nemen en zelf keuzes maken. Geef daarnaast je eigen verwachtingen aan en ook je grenzen. Je kan vragen: Wat wil je? Waar kan ik je bij helpen? Wat kan je wel doen? Maar je mag ook aangeven: sorry, voor deze functie zijn deze competenties echt noodzakelijk. Ik zie dat er momenteel een mismatch is en daarom stel ik dit of dat voor. Het spijt me dat we er beiden anders naar kijken. Ik hoop en verwacht dat jij zelf actief gaat meedenken over hoe we hiermee om kunnen gaan. Maar ik zeg er ook bij: als jij bij voorbaat geen keuze wil maken, moet ik dat doen, in het belang van de organisatie en ook die van jou.
Wat is het toch heerlijk om te redden. Een rol die mij prima past van nature. In het begin van mijn ondernemerschap ben ik hier dan ook vaak ingestapt. Heb je een probleem, voel je je niet lekker, is je auto kapot, heb je schulden, ben je verslaafd geweest maar alweer een ruime week afgekickt? Je target niet gehaald, maar wel graag een bonus? Product van de zaak nodig voor thuis? Geen probleem, ik help je!
Dom, dom, dom. Maar dat wist ik toen niet natuurlijk. Op deze manier maak je mensen lui en afhankelijk. Ik durfde soms amper meer iemand aan te spreken, want ik wist dat hij weer iets van me zou willen als ik dat deed. En ja, als mensen eenmaal afhankelijk van je zijn kan je er ook niet zomaar mee stoppen, want dan gaat het slachtoffer, zomaar in de aanklagersrol zitten.
Huh? Jazeker. Ik hoorde dan: ja, nu het bedrijf groter is, kan er niets meer. Vroeger ging dat wel anders! Ik voel me een nummer en waarom moeten we eigenlijk groeien? Ik krabde me dan achter mijn oren, is dit echt zo, ben ik nu een slecht mens geworden of zo nu mijn bedrijf groter is dan eerst? De nieuwe medewerkers, die ik niet met mijn reddersgedrag had opgezadeld hadden echter nergens last van en klaagden nooit.
Hmm… ik heb dit slachtoffergedrag dus blijkbaar zelf gecreëerd met mijn reddersgedrag. Aha.
Wat kan je doen?
Er is niks mis mee om behulpzaam te zijn of zorgzaam en belangstellend. Doe echter niet meer dan nodig of wat als normaal kan worden beschouwd. Creëer geen afhankelijkheid bij de ander en onderzoek vooral jezelf waarom je het nodig hebt om dit soort reddersgedrag in te zetten. Ga naar een coach en zoek samen uit, welke behoefte onder dit gedrag zit. Stop ermee, je helpt je bedrijf er niet mee verder.
Als ondernemer kan je soms zelf ook drama creëren door in de aanklagersrol terecht te komen. Je voelt je beroerd dat de doelstellingen maar niet gehaald worden. Of je voelt te weinig erkenning voor je inspanning om het hele zootje tevreden te houden. Of je bent gefrustreerd dat iedereen zijne emoties maar bij jou op tafel legt, en dat je zelf (denkt dat je) alles maar in moet slikken. Of je trapt in de valkuil van the blame game. Als jij niet dit of dat had gedaan, dan… Het gevolg van deze rol innemen is dat je er op lange termijn weinig mee bereikt en dat mensen je een gevoelloze en/of arrogante eikel gaan vinden. En ja, die feedback heb ik zelf ook wel eens gehad, nooit direct, maar wel via-via en soms vele jaren later.
Wat kan je doen?
Durf kwetsbaar te zijn. Als ondernemer ben je geen superman die alles onder controle moet houden. Je bent een mens met angsten, irritaties en teleurstellingen. Je bent ook niet overal briljant in en dat hoeft ook niet. Jezelf continue sterk houden, kost waanzinnig veel energie. Leer om je gevoelens toe te laten en maak verbinding met vertrouwen. Dit is niet zomaar iets wat je even kan fixen. Ik heb zelf jarenlang nodig gehad om me hierin te ontwikkelen tot een niveau waar ik mezelf weer begreep.
Invloed van karakter
Afhankelijk van je karakter zal je waarschijnlijk een voorkeur hebben voor een van deze rollen. Het is goed om dit bij jezelf eens na te gaan. Mensen die meer introvert en teruggetrokken zijn zullen sneller voor de slachtofferrol of reddersrol kiezen. Mensen met meer ego voor de redders of aanklagersrol. Mensen die zichzelf per definitie al een sukkel vinden (die heb je veel) kiezen voor slachtofferschap. Mensen die slechte ervaringen hebben opgedaan met kwetsbaarheid in hun jeugd kiezen voor de vlucht naar voren en daarmee voor de rol van aanklager. Bewustzijn ontwikkelen op dit stuk kan je helpen om meer inzicht te krijgen.
Als reactie op dramadriehoek is er gelukkig ook een winnaarsdriehoek ontwikkeld! In de Winnaarsdriehoek is er wel sprake van gelijkwaardigheid. Dit vraagt om de volgende aanpassing van de drie beschreven rollen van de dramadriehoek.
Ondernemen mag leuk blijven
Als je leert de Winnaarsdriehoek toe te passen, wordt het spel van ongelijkwaardigheid en verborgen boodschappen doorbroken en ontstaat er een gezonde, professionele werkcultuur, waarbij je als ondernemer niet de hele wereld op je schouders draagt. Je hebt nog steeds gedoe, maar je maakt het niet meer persoonlijk. Je maakt actief en constructief keuzes en je durft hulp in te schakelen als je het zelf even niet meer weet. Want ja, ondernemen mag best leuk blijven natuurlijk.